OTİZM – YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK

Yaygın gelişimsel bozukluk İlk kez 1980 yılında ortaya çıkan birden fazla bozukluğu içeren bir tanı grubudur. Yaygın Gelişimsel Bozukluk; kendi başına bozukluk değil, birden çok bozukluğu içeren genel addır. Yaygın Gelişimsel Bozukluk; ASD (Autism Spectrum Disorders) otizm spektrum bozukluğudur.

Bu bozukluklar da gözlemlenen belirtilerin etkileri bireyin yaşamında 3 temel alana sahiptir. Bu nedenle tanımda “yaygın” sözcüğü tanımlanmaktadır.

Yaygın Gelişimsel Bozuklukların Ortak Özellikleri

– Sosyal etkileşimde bozulma

– Dil gelişimi ve iletişimde bozulma

– Sınırlı ilgi alanı ve davranışların olması

Yaygın Gelişimsel Bozukluklar Hangi Bozuklukları Kapsar?

– Otizm

– Asperger Sendromu

– Çocukluk Dezintegratif Bozukluk

– Rett sendromu

Otizm Nedir?

Bireyin sosyal iletişimini dil gelişimine ve dış dünyayı algılamasını etkileyen gelişimsel bir bozukluktur. Otizm belirtileri 3 yaşından önce gözlemeye başlar.

Otizm 3 temel alanda bireyin yaşamını etkiler:

1. Sosyal Etkileşim

2. İletişim (Dil Gelişimi )

3. Sınırlı İlgi

Otizm tanısı alan her çocuk 3 alanda değişik derecelerde problemle karşılaşır.

1. Otizm ve Sosyal Etkileşime Etkileri Nelerdir?

– Etrafındaki kişilerin farkında olmamaSözel olmayan davranışlarda bozulma

– Sözel olmayan davranışlarda bozulma

– Akranları ile gelişimini uygun ilişkiler kuramama ve sürdürememe

– Sevinç, ilgi ve Başarılarını diğer insanlarla paylaşamama

– Tek başına kalmayı tercih etme

– Basit sosyal oyunlara Etkin biçimde katılamama

– Sosyal kuralları anlamada zorluk

– Başkalarının gereksinimlerinin ve sıkıntılarını farkında olmama

2. Otizm, Dil Gelişimi Ve İletişim Etkileri

– Konuşmada gecikme veya konuşmanın hiç olmaması

– Basit şakaları mecaz ifadeleri soruları ve emirleri anlamada zorluk çekerler.

– Söz iletişimi başlatma ve sürdürme de zorluklar

– Şahıs zamirlerine karıştırma (ben ve sen)

– Ekolojik konuşma

– Tekrarlayıcı ve basmakalıp konuşma

– Konuşmanın hızı tonlaması ve ritminde bozukluk

– Amaçsız konuşma dili işlevsel olarak kullanmama

Dil Gelişimi Ve İletişimde Temel Beceriler:

– Sözel olmayan iletişim becerileri

– Taklit becerileri

Normal gelişimde bebekliğin ilk 2 yılında bu beceriler doğal olarak gelişir ancak otizmi olan çocuklarda her iki alanda da sorun yaşanır.

Sözel Olmayan İletişim ve Otizm

Karşılıklı Etkileşim Becerileri: Başka bir kişi ile sosyal etkileşimi başlatmada ve sürdürmede kullanılan davranış biçimidir. ( örneğin; ce-e, oyunda sıra olma)

Ortak Dikkat Becerileri: Bir başkası ile birlikte dikkat ve ilgi ortak bir nesne veya aktivite yönetime davranışıdır (Örneğin ilgilendiği bir objeyi parmağı ile işaret ederek annenin dikkatini çekmeye çalışma)

Otizm ve Taklit Becerileri

Sosyal öğrenme yoluyla kazanılan taklide dayalı beceriler; bay bay yapma, öpücük gönderme, el çırpma gibi becerilerdir. Evcilik gibi daha karmaşık ve taklit yoluyla da kazanılan sembolik oyun becerileri örnek verilebilir.

Normal gelişim gösteren çocuklar bu becerileri çok erken yaşlarda kendiliğinden kazanma becerileri gösterirler. Otizmi olan çocuklar bu alanda önemli zorluklar yaşarlar.

3. Otizmde Sınırlı, Yineleyici Davranış Ve İlgiler

– Değişikliğe aşırı tepki

– Aynılığın kurulması için aşırı ısrar

– Bazı eşyaların parçaları ile aşırı uğraşma

– Zaman zaman tek veya sınırlı bir İlgiye sahip olma becerisini gösterirler.

– Sallanma dönme el çırpma gibi tekrarlayıcı beden hareketlerini gösterirler.

– Belirli nesneleri ısrarcı bir biçimde aynı şekilde kullanma

– Hayal gücünün olmaması

– Hayal gücü gerektiren oyunlar oynayamama

– Dönen objelere ve bazı nesnelere aşırı bağlanma

– Olağandışı beden duruşu (parmak ucunda yürüme gibi)

Otizm ve Yaygın Gelişimsel Bozuklukların Tanısı Nasıl Konur?

1. Aile Görüşmesi Ve Gözlem: Oyun, karşılıklı etkileşim becerileri, iletişim becerileri, akademik beceriler, ince-kaba motor becerilerinin değerlendirildiği görüşmedir.

2. Gelişimsel Değerlendirme: Gelişimsel değerlendirme ölçekleri uygulanması ve çocuğun gelişimini akranları ile karşılaştırılarak değerlendirilmesi.

– DSM-V Diagnostic statistical Manual

– Diğer tanı koyma ölçekleri (Cars, Adı, Ados)

– İşitme testi, nörolojik değerlendirme

Otizmde Tanı Konulduktan Sonraki Aşamalar Nelerdir?

– Ailenin bilgilendirilmesi

– Aileye Psikolojik destek

– Çocuğun ve ailenin gereksinimlerinin belirlenmesi

– Çocuğun ilgilerine ve ihtiyaçlarına göre bireyselleştirilmiş eğitim programının belirlenip aile ile paylaşılması

– Aile eğitimi

Otizm Tanısı En Erken Hangi Yaşta Konabilir?

Ortalama tanı koyma yaşı 36 aydır. Ancak otizm belirtileri 18 aydan önce ortaya çıkar. Bazı çocuklar 12-18 ay arası normal gelişim gösterirler daha sonra gelişimlerinin gösterdiği özelliklere göre başlayabilirler.

Otizm tanısı 18. Aydan daha önce de konulabilir otizmin fiziksel belirtileri olmadığı için tanı koyma ve değerlendirme için gözlem yapılmalı gözlem ölçeklerinin verdiği bilgilere göre hareket edilmelidir.

Otizmde erken tanı için erken ipuçları bilmek ve gözlemlemek çok önemlidir.

Bebeklerde Otizm Belirtileri ve Erken Tanı için İpuçları

Ortak ilgi: Sağlıklı bebeklerde 9. aydan sonra gelişme göstermeye başlar.

Mış gibi oyun: 1 yaşından itibaren gözlenir (sembolik oyun)

Chat (checklist for autism in toddlers): 18 aylık bebeklerde “ortak dikkat” ve “Mış gibi” oyun becerilerinin gelişimini değerlendiren otizm tarama ölçeğinden bir tanesidir.

Diğer Önemli Otizm Belirtileri ve İpuçları

– Konuşmanın gelişmemesi

– Adı ile seslenildiğinde bakmama

– Uygun zamanlarda göz kontağı kuramama

– Oyuncak dışarıdaki eşyalarla ve aktivitelerle takıntılı uğraş, oyuncaklarla ilgilenmeme

– Baş baş yapma gibi taklit ile öğrenilen sosyal davranışı göstermede zorlanma

Otizm İle Birlikte Görülen Diğer Durumlar ve Davranışlar

– Mental retardasyon

– Öğrenme bozukluğu

– Epilepsi

– Davranış bozuklukları

– Hiperaktivite

– Psikolojik bozukluklar

Özetle Otizm Nedir?

– Gelişimde yetersizlik + sapma.

– Belirgin alanlarda yetersizlik.

– Başlangıç 1-3 yaş.

– Üç belirti grubu; Sosyal Gelişim dil gelişimi ortak ilgi eksikliği.

– Mental retardasyon sık görülür.

– Epilepsi sık görülür.

– Yaşam boyu sürer.

Otizmin Tedavisi Var Mıdır?

Otizm yaşam boyu süren bir bozukluktur.Kesin tedavi henüz bulunamamıştır. Ancak erken tanı konması ve erken eğitime başlaması bilir olumlu yönde gelişmesini topluma uyum sağlamasını kolaylaştırır.

Otizmli bireylerin geliştirilebilmesi ve öğretilebilmesi için tek ve bilinen tedavi yöntemi erken-yoğun özel eğitimdir.

Otizmli Bireylerin Eğitiminde ve Özel Eğitimde Temel İlkeler Nelerdir?

– Ailesinin de eğitime katılması

– Bireyselleştirilmiş olması

– Otistik çocuklara özgü bir program olması

– Sistematik, planlı, yapılandırılmış bir eğitim olması

– Yoğun ve sürekli olması

– Çocuğun gelişim düzeyine uygun olması

– Normal gelişim gösteren çocukların akranları ile birlikte olduğu bir durumda bulunması

– Baştan belirlenen hedeflerin olması

– Sonuçların değerlendirilebilir olması

– Belirli zamanlarda hedeflere ulaşıp ulaşılmadığının gözden geçirilmesi ve gereksinimlere göre uyarlanabilir olması

Özel Eğitimin Amacı Nedir?

– Öğrenmeye hazırlık becerileri kazandırmak

– Temel becerileri geliştirmesine yardımcı olmak

– Davranış problemlerini azaltmakKonuşma gelişimine katkıda bulunmak

– Günlük yaşama uyumu kolaylaştırmak

– Bağımsız yaşam becerilerinin geliştirilmesini desteklemek

– Çocuk ve ailenin yaşam kalitesini arttırmak

Özel Eğitim Süreci Nasıl İşler?

Aşama, öğrenmeye hazırlık becerileri kazandırabilmektir. (dinleme ve göz teması kurabilme, oturma yönergelerine uyabilme, ortak ilgi) Daha sonra yeni ve temel beceriler kazandırılması hedeflenir. (oyun, iletişim, dil gelişimi, öz bakım becerileri) Burada en önemli aşama olumsuz davranışı ortadan kaldırabilmektir.

İzmir’de Özel Eğitim, Rehabilitasyon Merkezi ve Otizm Eğitimi

Otizm ve yaygın gelişimsel bozukluklarının tek tedavisi erken özel eğitimdir. İzmir’de bulunan Alsancak Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi uzman kadrosu ve 1999’dan bu yana tecrübesi ile M.E.B. onaylı yaygın gelişimsel bozukluk eğitim programını uygulamakta. Bu program kapsamında, İzmir’de Otizm Eğitimleri de vermektedir. Kurumumuza bu linkten ulaşabilirsiniz.